Дін ежелден қоғамды біріктіруші немесе бүлдіруші фактор болып қала береді. Қазіргі қоғамда діни төзбеушілік бауырластық соғыстар мен апаттарға себеп болуда. Дінбасылардың діни сезімдері мен құндылықтарынан бас тартуы және өзге дін өкілдеріне қатысты төзбеушілік көзқарасы қанды соғыстарға, мемлекеттер мен ұлттардың бөлінуіне әкелуі мүмкін.
Қоғамдағы діни төзбеушілік пен жікке бөлінушілік соғысушы мемлекеттердің қолындағы маңызды ресурс болып табылады. Осыларға сүйене отырып, діни (өз діні мен құндылықтарын насихаттау және тарату), жасырын саяси мақсаттарды көздейтін миссионерлік миссиялардың барлық түрлері жүзеге асырылды және жүзеге асырылуда. Мысал ретінде Таяу Шығыста (Иранда, Түркияда, басқа елдерде) кең ауқымда орын алған протестанттық миссионерлікті келтіруге болады. Ирандағы Батыс миссионерлік қызметі туралы айта отырып, «Нораванк» армянтану орталығының сарапшысы С.Кривошеев: «…Кез-келген елдегі әлеуметтік және саяси жағдайға ашық немесе жанама түрде әсер ете алатын желілік соғыстағы маңызды факторлардың бірі-діни фактор және діни қоғамды ойламайтын стратег жаман» – дейді. Ал посткеңестік елдер, оның ішінде Армения құтыла алмаған сектанттық қозғалыстардың барлық түрлерін енгізу және тарату қоғамды ішкі жағынан «бұзуға» бағытталған фактор болып табылады.
Жоғарыдағы аталған себептердің барлығы діни толеранттылық мәселесін қазіргі заманғы қоғамның қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін өте маңызды деп болжауға болады. Діни толеранттылық ішкі тұрақтылықты қамтамасыз етудің және оларды төңкерістерден сақтайтын, ұлттар мен мемлекеттердің бөлінуіне жол бермейтін және сыртқы діни әсердің (миссионерлік, сектанттық қозғалыстарды енгізу және тарату) саяси мақсаттарын бейтараптандыратын қоғамдардың бірігуінің негізі болып табылады. Діни төзімділік болмаған жағдайда қоғамның діни-конфессиялық әртүрлілігі оның бөлінуіне және ішінен әлсіреуіне, қанды соғыстарға әкелуі мүмкін.
Діни төзімділіктің мәні
Діни төзімділікті келесідей тұжырымдауға болады – бұл-бір діни-конфессиялық қауымдастық адептерінің басқа діни-конфессиялық қауымдастықтардың адептеріне толерантты қатынасы. Әркім өзінің діни нанымдарын ұстанады және басқалардың ұқсас құқығын мойындайды. Дегенмен, діни толеранттылық-көп өлшемді және мазмұнды құбылыс. Сондықтан, бұл тұжырымдаманың әртүрлі түсіндірмелері мен қабылдаулары болуы кездейсоқ емес. «Діни толеранттылық» ұғымын әртүрлі түсіндірулер мен қабылдауларға терең үңілместен, оларды екі негізгі түрге бөлуге болатындығын атап өтуге болады. Олар – оң және теріс.
- Позитивті қабылдауда яғни оң – діни толеранттылық діни-конфессиялық құндылықтар мен діни сенушілердің идеяларын білуді, қабылдауды және құрметтеуді білдіреді.
- Теріс қабылдау немесе негативті – діни толеранттылық діни-конфессиялық көзқарастарға және діни сенушілердің құндылықтар жүйесіне немқұрайлылықты білдіреді, нәтижесінде діни негіздегі араздық пен қақтығыстардың болмауы қамтамасыз етіледі.
Екі жағдайда да, діншілдерге қатысты діни төзімділік – құрметтеуге немесе немқұрайдылыққа негізделгеніне қарамастан, ол қоғамдық тұрақтылықты және әртүрлі діни-конфессиялық топтардың қатар өмір сүруін қамтамасыз етеді. Дегенмен, діни төзімділіктің жоғарыда аталған екі түрінің біріншісіне артықшылық беріледі – басқалардың діни-конфессиялық құндылықтарын қабылдау және құрметтеу, өйткені көбінесе білмеуден туындайтын немқұрайлылық ерте ме, кеш пе төзбеушілік көріністеріне әкелуі мүмкін. Қазақстанда – этникалық және діни әралуандығымен ерекшеленетін елде қоғамдық ынтымақтастықты қамтамасыз ету туралы айта келе, бұл істе әртүрлі діни конфессиялық топтардың өзара таным деңгейін арттыруға бағытталуы тиіс ағартушылық жұмыстың рөлінің маңыздылығын атап өтпесе болмайды. Шынында да, төзбеушіліктің себебі көбінесе білмеу болып табылады. Басқалардың құндылықтары мен идеяларын білмей, адам оларға немқұрайдылықпен қарауы төзбеушілікке әкелуі мүмкін. Ал құндылықтар мен басқалардың көзқарастарын білу оларға қатысты жағымды көңіл-күйді тудырады.
Н.Дихамбаев,
Эксперт-религиовед
